Tekst: Lieneke van der Fluit

Tijdens ons telefonische gesprek belt Jort Kelder aan bij Pim baron Bentinck van Schoonheten en even later stappen zij samen in zijn Jaguar om naar kasteel Van Rhoon te rijden, waar een deel van het familiearchief van de familie Bentinck te vinden is. Het is de allerlaatste draaidag van Jort voor zijn vierdelige documentairereeks Van oud geld, de dingen die niet voorbijgaan.

Twee jaar lang volgde hij vier families van adel, onder wie de famile Bentinck. “Het idee voor deze docu komt voort uit de meer dan vijftig afleveringen die ik heb gemaakt van Hoe heurt het eigenlijk?” zegt Kelder. “Daarin nam ik ook een kijkje in de wereld van de adel. Maar de portretten die ik maakte duurden maximaal tien minuten. Ik wilde graag verdieping en ruimte, want ik kon nooit het hele verhaal vertellen. Dat kan in deze reeks wel.”

Sommige zijn hun huis al kwijt

Naast de familie Bentinck portretteert Jort de Friese adellijke familie Van Eysinga, Nathalie barones van Verschuer née Des Tombe, lid van de familie van Verschuer van landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt en de familie Van Heeckeren, de voormalige eigenaren van Kasteel Ruurlo. “Het zijn allemaal families in verschillende fases van ontwikkeling en ontbinding. Dat laatste klinkt heel onaardig, maar sommige zijn hun huis al kwijt. Terwijl andere families bijvoorbeeld juist een bloeiend bedrijf hebben neergezet om het landgoed te kunnen onderhouden.”

Middelpunt in elke familie en ook in de documentairereeks is het huis waarin ze vaak al vele generaties wonen. “Het landgoed staat symbool voor de plek waar zij vandaan komen, daar waar zij zich al eeuwenlang thuis voelen. Zij zijn hier zeer aan gehecht, al is het is in sommige gevallen een hele opgave het landgoed te onderhouden. Als dat huis dan moet worden verkocht, omdat je het lekkende dak niet kunt betalen, is dat natuurlijk een enorm verdriet en een groot verlies. Je zal de zeventiende jonkheer uit een adellijk geslacht maar zijn die het huis niet meer kan betalen…”

Een Spartaanse leefstijl

Jort kende de vier families al langer en zij waren bereid hem een diepgaander inkijkje te geven in hun leven. “Het idee dat veel mensen hebben – dat je met de gouden lepel in de mond wordt geboren als je van adel bent – is ontzettend achterhaald. Wat ik tref is bescheidenheid en een Spartaanse leefstijl. Geen dure auto’s voor de deur, geen gouden kranen en binnen staat de kachel op 14 graden. ‘Dan trek je maar een trui aan.’ Deze families eten van hun eigen land. Deze zuinigheid komt niet voort uit geldgebrek, maar wel uit het idee dat de volgende generaties ook het landgoed moeten kunnen onderhouden. Je gaat het geld niet zomaar verpatsen.”

Toch is dit niet het verhaal dat Kelder in eerste instantie wil vertellen. “Dat vind ik te simpel. Wat ik wil laten zien is hoe belangrijk tradities zijn, de waarde van continuïteit. We leven in vluchtige tijden, maar het is goed dat sommige dingen blijven. De culturele waarde van deze families en hun landgoederen is verrijkend voor ons land. Ik vind het persoonlijk jammer dat er in Nederland geen nieuwe adel meer bijkomt en er steeds meer families uitsterven. Ik vind dat verschraling.”

De elite

Jort Kelder heeft altijd al een bijzondere interesse gehad in de elite van Nederland. “Het zijn rijke familieverhalen die veel vertellen over de geschiedenis van ons land. De stambomen gaan eeuwen terug, soms zelfs tot het jaar 1000. Fascinerend. We gaan natuurlijk allemaal zo ver terug, alleen is de geschiedenis van de adel vastgelegd en die van mij niet. Staatsrechtelijk stelt het niets meer voor van adel te zijn, het is nu cultureel erfgoed. Maar het zijn en blijven vooraanstaande families. Dat is toch een stuk interessanter dan een familie in een rijtjeshuis in pakweg Waddinxveen. Dat boeit me toch minder.”

Van oud geld, de dingen, die niet voorbij gaan | zaterdag | NPO 2 | 20.30 uur